Empathie is het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens of de gedachtegang van een ander. Empathie kan binnen de mondzorg breed worden omschreven als je inleven in wat de patiënt bedoelt te zeggen, aangenaam en onaangenaam vindt, verwacht, begrijpt of niet begrijpt, zelf wil bepalen of juist niet wil bepalen enzovoort. Empathie is niet alleen ‘inleven’, ‘aanvoelen’, ‘opmerken’, maar ook handelen naar wat je constateert, dat wil zeggen: daadwerkelijk rekening houden met wat in de patiënt omgaat. Het belang van empathie is om de preventietaak van de behandelaar te laten slagen. Daarbij staat het belang van de eigenschap verstandigheid (prudentia) voor de beroepshouding centraal: het is verstandig om met enige empathie met een patiënt om te gaan. Maar wat is het verband tussen empathie en verstandigheid?
Empathie tonen is verstandig. Verstandig zijn betekent dat een professional in een bepaalde situatie het juiste doel weet te kiezen (wijsheid) en de juiste middelen (slimheid) om het doel te bereiken. In dit hoofdstuk wordt duidelijk gemaakt dat empathie de behandelaar helpt om zijn doel te bereiken: een goede mondzorg leveren aan de patiënt. Het is, anders gezegd, slim om patiënten met empathie te benaderen. Een tandarts zegt over het belang van empathie:
-
In een patiëntenbestand zit natuurlijk erg veel variatie wat betreft karakter, intelligentie, leven of stijl van de patiënten. Er kunnen tientallen redenen zijn waardoor iemand wat slordiger is met zijn mondhygiëne: drukke baan, kinderen, ziekte enzovoort. Daarom kan de aanpak van een mondhygiënist niet bij elke patiënt hetzelfde zijn door te zeggen: ‘Je poetst je tanden niet goed!’ Ik denk dat een mondhygiënist zich moet verdiepen in hoe een persoon is en wat het beste werkt voor die patiënt. Het stoort me dan wel dat sommige mondhygiënisten met vele jaren ervaring nog steeds geen gerichte poetsinstructie kunnen geven die aangepast is aan de individuele patiënt. Deze mondhygiënisten daar écht op aanspreken heb ik niet gedaan, maar ik verwijs wel minder snel mijn patiënten naar hen toe. Ik verwijs mijn patiënten naar andere mondhygiënisten die wel een patiëntgerichte behandeling geven. [V.TA. Alg.pr. 25j.]
Je moet als behandelaar patiëntgericht zijn, dat wil zeggen de vaardigheid hebben ontwikkeld om de gedachten, gevoelens en persoonskenmerken van een patiënt te herkennen en er adequaat op weten te reageren. Voor elke patiënt is het belangrijk dat de behandelaar zich kan inleven in zijn situatie. Door empathie te tonen stelt de mondhygiënist de patiënt centraal. De patiënt centraal stellen is niet hetzelfde als de mondhygiëne centraal stellen. Een parodontoloog zegt:
-
Je kunt de patiënt verkeerd benaderen door veel te veel druk zetten op de mondhygiëne, bijvoorbeeld door je helemaal te storten op het geven van instructie. Je bent dan alleen maar naar de tanden aan het kijken en vergeet de patiënt erachter. Dat is wel echt een valkuil van veel pas afgestudeerde mondhygiënisten. [M.TA.PARO. Paro.pr. > 10j.]
Empathie is ‘de patiënt achter de tanden zien’. Om een patiënt niet te betuttelen (zie H. 11) is ook empathie vereist, want de behandelaar probeert aan te voelen dat het voor een patiënt storend is als zijn bevattingsvermogen en autonomie (‘zelf willen bepalen wat je gaat doen voor je gebit’) te laag worden ingeschat. Een patiënt geeft een voorbeeld van empathie:
-
Ik kwam heel gestrest binnen voor de behandeling. Dat zag je aan mijn houding, waardoor je geïnteresseerd vroeg of ik gespannen was. Dat vond ik heel prettig. Vervolgens vroeg je ook waar je rekening mee kon houden. Dat was heel netjes van je! [PATIËNT]
Voor mondhygiënisten is empathie onmisbaar om de patiënt te kunnen motiveren tot een betere mondzorg. Waarom? Patiënten zullen minder goed of zelfs ‘juist niet’ luisteren naar de uitleg en instructies van iemand die hen niet begrijpt en aanvoelt. ‘Als jij niet naar mij luistert, dan luister ik ook niet naar jou!’, is een eerder geciteerde constatering van een patiënt. Empathie kan gezien worden als een vorm van verstandigheid, als we de nadruk leggen op dat het ‘een inzicht in’ is en ‘een begrijpen van’ de situatie en gevoelens van de patiënt en daarop adequaat (verstandig) reageren. Een mondhygiënist zegt:
-
Je moet je inleven in de houding waarin iemand ligt: plat op de rug. De behandelaar raakt bovendien je intieme zone, je persoonlijke ruimte aan. En je bent al kwetsbaar omdat je achterover ligt en niks kunt. In de natuur is die ligging de meest beroerde positie en zo moeten de patiënten in de stoel liggen. Ook al is iemand ‘niet bang voor de tandarts’, die houding maakt dat je heel kwetsbaar wordt. Daar moet je met respect mee omgaan. [V.MH. Alg.pr. 20j.]
Empathie en het eerder genoemde begrip ‘respect’ zijn nauw met elkaar verbonden. Een parodontoloog zegt over het belang van empathie:
-
Er zijn hier mondhygiënisten werkzaam die heel goed zijn in de omgang met patiënten doordat zij een goede inschatting kunnen maken van het type patiënt dat in de stoel ligt. Er moet, om iemand te kunnen motiveren, een vertrouwensband ontstaan. Die ontstaat meestal alleen als de patiënt zich begrepen voelt. Een goede mondhygiënist vraagt zich bij elke patiënt opnieuw af: wat voor een patiënt heb ik voor mij en hoe zou deze het liefste benaderd willen worden? Als je jezelf deze vraag stelt en het antwoord toepast, is dit vaak een goede zet. Je moet ook altijd jezelf blijven, maar je gedrag wel kunnen aanpassen aan de patiënt die je voor je hebt. Bij mondhygiënisten die dat kunnen, merk je dat hun patiënten zeer tevreden over hen zijn en ook heel erg betrokken bij hen zijn. [V.TA.PARO. Paro.pr. > 10j.]
Een tandarts geeft een voorbeeld dat het belang van empathie verder verheldert:
-
Ik ken een mondhygiënist die goed is in de omgang met patiënten. Datgene wat haar zo goed maakt, is dat zij goed kan inschatten welke benadering bij een patiënt hoort. Zij begint altijd eerst met een praatje met de patiënt en vraag dan globaal hoe het is met de mondhygiëne. Zij stemt wat moet worden overgebracht af op de manier waarop een patiënt zich gedraagt, praat en zich non-verbaal uit. Zij behandelde bijvoorbeeld een oude statige mevrouw met gehoorproblemen, die bovendien niet goed meer kon lezen. Deze mevrouw gaf zij uitleg over haar mondsituatie door allereerst rustig en duidelijk te praten. Om haar verhaal te verduidelijken, maakte ze bovendien gebruik van afbeeldingen. Omdat deze mevrouw niet als zielig beschouwd wilde worden vanwege haar gehoor- en zichtbeperking, heeft zij extra opgelet haar niet betuttelend te benaderen. Deze patiënt heeft haar na de behandeling gecomplimenteerd over de manier waarop zij was benaderd. [M.TA. Alg.pr. 25j.]
Uit: Mondzorg en beroepshouding (boek), hoofdstuk 13 Verstandigheid: de patiënt centraal door empathie
Beeld: © BalanceFormCreative / stock.adobe.com
