Parkinson maakte bij Turk een voortijdig einde aan zijn werk als tandarts. ‘Dat was een schok. En dat is een schok die ik nog steeds niet helemaal heb verwerkt.’ Turk spreekt hier over de diagnose en niet zozeer over zijn werk aan de stoel. Zijn geschiedenis met het vak wijkt af van de gewoonlijk enthousiaste verhalen van zijn collega’s. Nee, hij is niet iemand die van jongs af met zijn vingers knutselde en de eerste kennismaking met Tandheelkunde ervoer als een eyeopener. ‘Het is wonderlijk hoe ik erin verzeild ben geraakt,’ zegt Turk. ‘Ik had werkelijk geen idee wat ik na de middelbare school moest aanvangen. Mijn studiedecaan opperde medicijnen. Dat zag ik niet zo zitten, bijvoorbeeld huisarts worden en dan ’s nachts uit bed gebeld worden voor een bevalling. Psychiatrie vond ik interessant, maar dat dat is dan weer een specialisatie van nog eens zoveel jaar bovenop de studie geneeskunde. “Vind je het leuk om je brommer uit elkaar te halen en in elkaar te zetten?” vroeg mijn decaan toen. “Dan is tandheelkunde misschien iets voor je.” Ik had helemaal geen brommer, maar ik dacht wel: misschien is dat de oplossing. Het was duidelijk niet mijn eerste keuze. In de loop der jaren vond ik wel enigszins mijn draai door te werken met mensen met een beperking. Als instellingstandarts kwam bij de patiëntbehandeling ook de psychiatrie om de hoek kijken. In die gehandicaptenzorg werkte ik veel samen met anesthesiologen. Daardoor was het, laat ik het zo maar noemen, een breder ding dan tandheelkunde.’

Wat er bij Turk door het hoofd schoot, toen hij de diagnose ziekte van Parkinson kreeg? ‘Krijg nou wat, ik ben mijn eigen doelgroep geworden.’ Vanaf het moment dat hij gediagnosticeerd werd met Parkinson, nam hij zich ook voor zijn expertise en netwerk aan te wenden met als doel: tandartsen te ondersteunen hun cliënten met de ziekte van Parkinson beter te begeleiden, te behandelen en te leren hun mond gezond te houden. Tegenwoordig doet hij dat als vicevoorzitter van de Stichting Mondzorg en Parkinson. Niet voor elk syndroom en voor ieder symptoom hoeft een stichting in het leven te worden geroepen, maar in het geval van Parkinson is het, betoogt hij, beslist zinvol: ‘Er zijn niet heel veel andere ziekten die zoveel effect hebben op de mond.’ De mondgezondheid van mensen met Parkinson is, blijkt uit onderzoek, over het algemeen slechter dan die van een vergelijkbare gezonde populatie. Er is meer cariës er zijn vaker loszittende tanden en kiezen. Dat kan te maken hebben met Parkinson-symptomen als rigiditeit en tremor die zorgen voor een verminderde handvaardigheid bij het tandenpoetsen (zie ook kadertekst) en moeite met het bezoeken van een tandarts of mondhygiënist. Maar, valt te lezen op de website van de Stichting Mondzorg en Parkinson, of dat echt zo is, moet nog worden onderzocht: ‘Hetzelfde geldt voor het idee, dat mensen met Parkinson letterlijk en figuurlijk een hoge drempel ervaren om naar de tandarts te gaan, omdat het een grote fysieke belasting en spanningen met zich zou meebrengen.’ Er wordt ook nog gewezen op een sociaal aspect: ‘Het gevoel van eigenwaarde is toch al zo kwetsbaar als het gaat om verstaanbaarheid, speekselverlies, gezichtsexpressie, et cetera, dat alles wat kan helpen in de vorm van mondzorg, aandacht verdient.’

‘Als tandarts ben je bij mensen met Parkinson eigenlijk meer bezig met hun wel en wee dan met tandheelkunde,’ zegt Turk. ‘En het probleem is: dat is niet zozeer des tandartsen. Daar willen we met de stichting verandering in brengen, dat je het op een andere manier gaat bekijken.’

Nog voor Turk werkzaam werd voor de stichting, had hij al contact gelegd met ParkinsonNet: ‘Het is het landelijk netwerk van zorgverleners die gespecialiseerd zijn in Parkinson. Dat zijn veelal paramedici, diëtisten, logopedisten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, neurologen en neurochirurgen. Ik vond dat een hartstikke interessant netwerk waar je op allerlei manieren je kennis kunt overdragen. Als je erin wilt blijven, dan moet je één keer per jaar algemene bij- en nascholing volgen en eens in de zoveel tijd meedoen aan bij- en nascholing in lokale groepjes.’

Turk ontmoette bij een van die gelegenheden de ontwikkelaar van ParkinsonNet, neuroloog Bas Bloem, hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen aan het Nijmeegse Radboudumc, én wereldwijd de nummer één expert op het gebied van Parkinson. ‘Toen heb ik gezegd dat ik het verstandig vond om tandartsen te benaderen en ze te informeren over zoveel mogelijk zaken die met Parkinson te maken hebben.’

Inmiddels is de ziekte, zegt Turk, een pandemie waarbij elke discipline in de gezondheidszorg betrokken is, dus nu ook de tandheelkunde: ‘Bijvoorbeeld kaakgewrichtsklachten kunnen als oorzaak Parkinson hebben. En zo is er meer. Bij het ontstaan van de ziekte ligt het accent tegenwoordig op pesticiden. Die zijn wijdverspreid dus er hangt ons, denk ik, nog heel wat boven het hoofd.’

Een open communicatie bij de behandeling is essentieel, zegt Turk. De tandarts moet op de hoogte zijn van het ziekteproces. Turk: ‘Tandartsen moeten ook luisteren naar hun patiënt, echt luisteren. En patiënten moeten weten wat ze tegen hun tandarts zullen moeten zeggen en kúnnen zeggen. Ik denk bijvoorbeeld aan het stopteken – dat je daar afspraken over maakt. Er zijn heel veel dingen die je je niet realiseert als je geen Parkinsonpatiënt bent. Bijvoorbeeld, als je moet plassen, dan moet je ook echt plassen. Dat kun je niet even ophouden, geen denken aan. Dus als je die aandrang voelt, dan wil je niet dat je je hoeft te generen tegenover de tandarts, maar dat hem of haar meteen duidelijk is dat je nu echt even uit de stoel moet en naar het toilet.’

Zo zijn er, zegt Turk, meer dingen die patiënten vaak niet aan hun tandarts durven te vragen of toe te vertrouwen. ‘Denk aan pijnprikkels. Ik geloof echt dat tandheelkunde pijnloos bedreven kan worden, maar soms denk ik dat veel tandartsen het – ja, wat is het? – geldverspilling vinden om een verdoving te geven? Of ze zeggen: het duurt maar even, zullen we het zonder verdoving doen? Dat schept weinig vertrouwen. Het zonder verdoving proberen, dat zou ik bij mensen met Parkinson zeker nooit adviseren.’

Feitelijk begint het al bij de ontvangst. Turk: ‘Vraag een patiënt niet om in een platte stoel te gaan liggen. Zet de stoel rechtop en beweeg die met de patiënt langzaam naar achteren. Anders krijg je schrikbewegingen. Stress is sowieso een ramp voor mensen met Parkinson. Je zult het allemaal wat rustiger aan moeten doen. En je moet ook de stoel goed passend houden, aanpassen met kussens.’ Turk wijst op zijn eigen houding die gedurende het gesprek langzaamaan steeds minder recht is geworden. Mensen met Parkinson ‘zakken weg’, wil hij maar zeggen: ‘Met eenvoudige middelen kun je de stoel aanpassen aan de patiënten. We hadden op de praktijk een heel arsenaal aan kussens, maar met een handdoekrolletje kan het ook.’

Het tijdstip van de dag is belangrijk, weet Turk nu uit eigen ervaring. ‘Medicijnen die je slikt, moeten op een strikte tijd worden ingenomen. Als patiënt moet je erop kunnen vertrouwen dat je tandarts je meteen begrijpt als je aangeeft: ik moet nú mijn pillen slikken.’ En dus: een stopteken afspreken, Turk heeft het al genoemd. Als het om het vermijden van onrust gaat, heeft hij bovendien nog talrijke tips. ‘Geef de patiënt een handspiegel zodat hij, mocht hij dat willen, kan meekijken met wat je aan doen bent. Dat brengt rust, omdat je het verrassingselement uitschakelt. De patiënt kijkt mee; wat er komt, zal niet onverwachts zijn.’ Of laat, zegt Turk, ‘de patiënt een zonnebril dragen, of oordopjes met eigen muziek. Het zijn allemaal dingen om de omgeving wat minder gestrest te beleven.’

Tot slot: slikken. Veel patiënten, en niet alleen Parkinsonpatiënten, hebben de neiging in de stoel om te moeten slikken op het moment dat het slecht uitkomt. Parkinsonpatiënten hebben daarbovenop vaak slikproblemen. Zenuwen en spieren zijn anders gaan werken, het slikken gaat steeds minder automatisch en je kunt je ernstig gaan verslikken. Daar moet je als tandarts rekening mee houden. Breng in elk geval een cofferdam aan, zegt Turk: ‘Dat vinden veel tandartsen een ramp. Maar als je het maar consequent doet, word je er heel handig in.’