Onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek hebben een nieuwe locatie van de speekselklieren ontdekt. Voor patiënten met een tumor in hun hoofd-halsgebied is dit waarschijnlijk goed nieuws, omdat bestralingsartsen die plek nu kunnen gaan ontzien om mogelijke bijwerkingen te voorkomen. Vrijdag 16 oktober zijn de resultaten gepubliceerd in Radiotherapy & ncology, samen met het Amsterdam UMC, UMCG en UMC Utrecht.
Je zou denken dat we alle onderdelen van ons lichaam inmiddels wel kennen. We kunnen met geavanceerde technieken tegenwoordig organen, cellen en zelfs moleculen in beeld brengen. Wat is de kans dat er nog iets nieuws te ontdekken valt?
Onverwachts
Met grote verbazing keken radiotherapeut Wouter Vogel en kaakchirurg Matthijs Valstar dan ook naar een nieuw soort scan die ze bestudeerden voor hun onderzoek. Achter in de neuskeelholte lichtten onverwachts twee grote plekken op, die er uitzagen als speekselklieren. In het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek, onderzoeken Vogel en Valstar onder meer de bijwerkingen van straling op hoofd en hals. Ze bestudeerden scans waarop de speekselklieren met een markeerstof zichtbaar waren gemaakt, om die bij behandelingen te kunnen ontzien.
Nieuwe plekken
Maar, daar achterin de neuskeelholte, daar zitten toch geen grote speekselklieren? “Mensen hebben drie paar grote speekselklieren, maar niet daar”, vertelt Vogel. “In de neuskeelholte zitten voor zover bekend alleen tot ongeveer 1.000 microscopisch kleine speekselkliertjes gelijkmatig verspreid door de slijmvliezen. Dus we waren erg verbaasd toen we dit zagen.”
Alle honderd mensen van wie ze scans bekeken bleken die ‘klieren’ te hebben, ontdekten ze met collega’s van het UMC Utrecht. Deze patiënten hadden vanwege hun prostaatkanker een nieuw soort scan gekregen: een PSMA PET/CT-scan. Speekselklieren zijn daarop toevallig ook erg goed zichtbaar. Valstar: “Deze twee nieuwe, oplichtende plekken bleken nog meer eigenschappen van speekselklieren te hebben.” Dat zagen ze ook bevestigd in het weefsel van twee overleden mensen dat ze onderzochten samen met onderzoekers van het Amsterdam UMC. “We noemen ze tubarialisklieren, naar de plek waar ze zitten.”
Moeite met praten
Terug naar de mensen voor wie Valstar en Vogel hun onderzoek begonnen: patiënten met hoofd-halskanker, zoals een tumor in de keel of tong. “Als je met een bestralingsbehandeling speekselklieren beschadigt, kunnen patiënten in de problemen komen”, zegt radiotherapeut Vogel. “Ze krijgen dan moeite met eten, slikken en praten en dat kan erg vervelend zijn.”
Minder klachten
En inderdaad, ook bestraling van de ‘nieuwe’ klieren kan gepaard gaan met deze bijwerkingen. In samenwerking met het collega’s van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) analyseerden de onderzoekers de gegevens van 723 bestraalde patiënten. Conclusie: hoe meer straling op deze nieuwe plekken, hoe meer klachten naderhand. Net als bij bestraling van de al bekende speekselklieren. De ontdekking is dus niet alleen heel verrassend, maar ook relevant voor kankerpatiënten. “Bij veel patiënten is het technisch goed mogelijk om deze nieuw ontdekte locatie van het speekselkliersysteem te ontzien tijdens bestralingen, net zoals we met de bekende klieren proberen”, concludeert Vogel. ”De volgende stap is uitzoeken bij wie en op welke manier we dat het beste kunnen doen. Als dit goed lukt krijgen patiënten wellicht minder bijwerkingen, wat enorm zou kunnen schelen voor hun kwaliteit van leven na de behandeling.”
Dit onderzoek werd financieel mede mogelijk gemaakt door KWF Kankerbestrijding en de Maarten van der Weijden Foundation.
Bron en beeld: persbericht Antoni van Leeuwenhoek
